Ta wyjątkowa historia jest opowiedziana przez kobietę, która nigdy nie opuściła swego ukochanego Krakowa. Pani Silberring pamięta dokładnie numery domów w swojej okolicy -- jej szkoła pod tym adresem, jej synagoga tam- nawet kościół, do którego kiedyś chodziła w niedziele ze swoją guwernantką. W 1939 roku wygodne, dostatnie życie zmieniło się w piekło i cierpienie. Oto jej historia.
Study Guides
Odniesienia historyczne i geograficzne
Kraków
Kraków jest jednym z najstarszych polskich miast oraz dawną stolicą Polski. Pierwsze wzmianki o Krakowie pojawiają się w relacji z 965 r. autorstwa żydowskiego kupca z Kordoby - Ibrahima-Ibn-Jakuba. Był pierwszym Żydem, którzy zostawili cenną relację o Polsce Mieszka, chociaż nigdy w nim nie był, a jedynie zasłyszał o nim na innych dworach. Przedstawił on Kraków jako bogaty gród, otoczony lasami i leżący na skrzyżowaniu szlaków handlowych.
Dla miasta niezwykle istotne okazały się rządy króla Kazimierza Wielkiego, mecenasa sztuki i protektora nauk. W 1364 r. powołal on Akademię Krakowską (późniejszy Uniwersytet Jagielloński - najstarszy polski uniwersytet), przebudował zamek na Wawelu, Sukiennice (średniowieczna hala targowa), ratusz oraz inne budynki użyteczności publicznej, założył dwa nowe miasta: Kazimierz (późniejsza dzielnica żydowska) i Kleparz, związane ściśle z Krakowem.
Pod koniec XVI wieku stolicę przeniesiono do Warszawy. Kraków stracił swoje dotychczasowe znaczenie zachowując jedynie reprezentacyjną rolę miejsca koronacji i pogrzebów królewskich.
Kraków był spusztoszony przez najazdy szwedzkie w XVII i XVIII w., a jego znaczenia zaczęło powoli upadać. 24 marca 1794 r., a Rynku Głównym w Krakowie rozpoczęła się insurekcja kościuszkowska. Ostatecznie na skutek rozbiorów Kraków przypadł Austriakom w 1795 r.
W 1918 Polska odzyskała wolność, a Kraków stał się znów ważnym ośrodkiem administracji państwowej i szybko zaczął podnosić się z upadku, rozwijała się również kultura. Jednak rozwój gospodarczy pozostawał w tyle, co doprowadziło do wielu strajków. Ciekawe zdjęcia dawnego Krakowa można obejrzeć tutaj.
Okupacja niemiecka Krakowa.
Wojska hitlerowskie wkroczyły do Krakowa 6. września. Kraków został mianowany siedzibą okupacyjnych władz niemieckich, tzw. Generalnej Guberni. W listopadzie 1939 r. wywieziono 183 profesorów, docentów i asystentów UJ do obozów koncentracyjnych w głąb Rzeszy. Zamknięto wszystkie szkoły średnie i wyższe, teatry i muzea, zburzono pomniki. Kraków miał być wizytówką III Rzeszy na podbitym Wschodzie, nazistowscy historycy uznali go za odwiecznie niemiecki. Hitlerowcy po niespełna rocznych pracach mieli gotowy kompletny plan przebudowy miasta. Aby pobrać kalendarium okupowanego Krakowa, kliknij tutaj, natomiast zdjęcia z okupowanego Krakowa znajdują się w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego (NAC). W Krakowie działał szeroko jednak rozwinięty ruch oporu, który prowadził szeroki front walki przeciwko okupantowi. Kraków uniknął losu zburzonej Warszawy i nie został zniszczony podczas drugiej wojny światowej dzięki znakomitemu manewrowi oddziałów Armii Radzieckiej. Jednakże w sferze nauki, kultury i gospodarki wojna poczyniła ogromne spustoszenia.
Współczesny Kraków jest stolicą wojwództwa małopolskiego i drugim pod względem wielkości i powierzchni miastem Polski. Do dzisiejszego dnia Kraków jest uznawany za polską stolicę kultury.
Getto krakowskie
Aby pobrać plik z historią getta krakowskiego kliknij tutaj. Historię getta krakowskiego znajdziesz również w internecie, m.in. tutaj.
Apteka pod Orłem
Polakiem szczególnie zaangażowanym w niesienie pomocy mieszkańcom krakowskiego getta był Tadeusz Pankiewicz. Ogromnym staraniem uzyskał od Niemców pozwolenie na pozostanie w getcie i prowadzenie tam jedynej apteki (Apteki pod Orłem). Otwarta całą dobę, stanowiła dla uwięzionych w getcie ludzi pewną namiastkę wolnego świata. Była miejscem, w którym spotykali się przedstawiciele inteligencji. Tadeusz Pankiewicz udzielał pomocy mieszkańcom getta na wiele sposobów. Jego apteka niejednokrotnie stawała się azylem dla tych, którzy chcieli uniknąć przesiedleń i deportacji. W aptece można było dostać trudne do zdobycia leki, często za darmo. Pankiewicz współdziałał również z podziemiem i zaopatrywał tych, którzy decydowali się na ucieczkę, w fałszywe dokumenty. W „Aptece pod Orłem" pracowały: Irena Droździkowska, Helena Krywaniuk i Aurelia Danek-Czortowa także zaangażowane w akcję niesienia pomocy Żydom. W 1983 roku za swoje zasługi Tadeusz Pankiewicz został odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Obecnie Apteka jest oddziałem Muzeum Historycznego Miasta Krakowa - na stronie tej instytucji można znaleźć podstawowe informacje. Wraz z dwoma innymi oddziałami MHK, Apteka pod Orłem wchodzi w skład Trasy Pamięci. Więcej szczegółów na ten temat - tutaj.
OD (Ordnungsdienst) - policja żydowska; Żydowska Służba Porządkowa
Definicję OD można przeczytać w portalu Wirtualny Sztetl - kliknij tutaj.
Obóz w Płaszowie
Decyzja o budowie obozu pracy przymusowej w Płaszowie zapadła w czerwcu 1942 roku. Już w lipcu przystąpiono do realizacji planów. Obóz został zlokalizowany na terenie dwóch żydowskich cmentarzy. Do właściwej budowy przystąpiono 28 października 1942 roku. W 1944 roku zmienił się status obozu w Płaszowie; z obozu pracy przekształcono go w obóz koncentracyjny. Pierwotne plany zakładały, że obóz będzie przeznaczony dla 6-8 tysięcy więźniów, natomiast w szczytowym momencie liczba ta dochodziła do 25 tysięcy. Byli to głównie Żydzi i Polacy. 13 lutego 1943 komendantem obozu został Amon Goeth. W pamięci tych, którzy przeżyli, jest on symbolem okrucieństw i bestialstwa, jakiego się tam dopuszczano. Płaszów służył również jako miejsce likwidacji więźniów z więzień w Krakowie. Średnio dwa razy w tygodniu przyjeżdżały tu ciężarówki ze skazańcami m.in. z więzienia na ulicy Montelupich. Nieznana jest dokładna liczba zamordowanych w obozie. Szacowana liczba osób, które przeszły przez obóz waha się od 50 do nawet 150 tysięcy. W połowie 1944 roku, w reakcji na zbliżanie się frontu, rozpoczęto przygotowania do ewakuacji i likwidacji obozu. W maju dokonano selekcji więźniów, niezdolnych do pracy wywieziono do obozu Auschwitz-Birkenau. Pozostali otrzymali zadanie rozkopania masowych grobów i spalenia ciał ofiar. Ostatnie transporty ruszyły z Płaszowa na zachód w październiku 1944 roku. Na miejscu pozostała jedynie grupa 600 więźniów mająca się zająć likwidacją obozu i zacieraniem śladów. Ostatni transport w kierunku Auschwitz-Birkenau odszedł 15 stycznia 1945 roku, tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Aby dowiedzieć się więcej o obozie odwiedź stronę internetową: Wirtualny Sztetl .
Auschwitz-Birkenau
Aby dowiedzieć się więcej na temat nazistowskiego obozu Auschwitz-Birkenau przejdź do strony Miejsca Pamięci i Muzeum. Inne nazistowskie obozy na okupowanych ziemiach polskich zostały opisane na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Kliknij tutaj, aby przejść do artykułu.
Przydatne linki:
Magiczny Kraków: krakow.pl/nasze_miasto/1115,artykul,historia.html
ODNIESIENIA DO KULTURY ŻYDOWSKIEJ
Judaizm - podziały (Żydzi ortodoksyjni, tradycyjni, postępowi)
Różnice pomiędzy judaizmem ortodoksyjnym a postępowym (reformowanym) opisane zostały m.in. w portalu 614 Przykazanie - kliknij tutaj
O podziałach w łonie judaizmu, szczególnie o judaizmie postępowym można przeczytać także na stronach internetowych współczesnych postępowych społeczności żydowskich: Beit Warszawa - kliknij tutaj , aby przejść do Deklaracji Zasad Judaizmu Postępowego w Polsce, a także Beit Kraków - kliknij tutaj , aby przejść do artykułu.
Chasydzi
Definicję i krótką historię chasydyzmu podaje Wirtualny Sztetl - kliknij tutaj. W słowniku na tej stronie znajdują się też bardziej szczegółowe informacje o poszczególnych odłamach chasydyzmu - kliknij tutaj , aby przejść do listy.
Jidysz
Ogólne informacje o językach żydowskich znajdziesz tu. Aby uzyskać rozszerzone informacje na temat języka, literatury i kultury jidysz odwiedź strony Centrum Kultury Jidysz Fundacji Szalom albo Jidysz.net .
Święta żydowskie
Informacje o wszystkich świętach żydowskich dostępne są m.in. na stronie internetowej Muzeum Historii Żydów Polskich - kliknij tutaj
Obrzędowość żydowska
O obrzędach i przepisach religijnych związanych z różnymi etapami w życiu człowieka można przeczytać w portalu 614 Przykazanie. Tutaj znajdują się definicje wybranych terminów związanych z religią żydowską. Opisy ważnych wydarzeń w cyklu życia znajdują się na różnych stronach internetowych: od artykułu pod znamiennym tytułem„Kto jest Żydem?" , w Portalu Społeczności Żydowskiej, poprzez definicje obrzezania ibar micwy dostępne na Wirtualnym Sztetlu, po artykuł na temat małżeństwa w judaizmie oraz szczegółowe informacje o śmierci i pochówku w tradycji żydowskiej na stronie Stowarzyszenia Czas Przestrzeń Tożsamość lub na stronie Cmentarze Żydowskie w Polsce.
Żydzi w Krakowie, krakowski Kazimierz
Zarys historii Żydów krakowskich do pobrania tutaj. Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu została też szczegółowo opisana w portalu Wirtualny Sztetl - kliknij tutaj
Tempel w Krakowie
Aby dowiedzieć się więcej o synagodze Tempel, można odwiedzić Wirtualny Sztetl, gdzie znajdują się szczegółowe dane.
Synagogi i cmentarze żydowskie Krakowa
W portalu Wirtualny Sztetl opisane zostały niemal wszystkie synagogi i domy modlitwy Krakowa: , a także cmentarze żydowskie w Krakowie:
Bardziej szczegółowe informacje o krakowskich cmentarzach żydowskich oraz fotografie dostępne są na stronie Cmentarze Żydowskie w Polsce (www.kirkuty.xip.pl) -cmentarz Remu , cmentarz przy ul. Miodowej , cmentarz przy ul. Abrahama i ul. Jerozolimskiej
Ozjasz Thon
Biogram rabina dra Ozjasza Thona można znaleźć między innymi w Wikipedii - tutaj, a także na stronie wydawnictwa Austeria, które opublikowało jego kazania z lat 1895-1906 - kliknij tutaj
Nowy Dziennik
„Nowy Dziennik" to żydowska gazeta wydawana w języku polskim w Krakowie, w latach 1918-1939. Był głównym czasopismem syjonistycznym w Krakowie. Przez długie lata redaktorem naczelnym był Wilhelm Berkelhammer. Czytany przez rzesze Żydów i chrześcijan „Nowy Dziennik" stał się dla Żydów środkiem pozwalającym otwarcie mówić o ich sytuacji w Polsce i o przyszłości w Palestynie. „Nowy Dziennik" jest udostępniany online przez Jagiellońską Bibliotekę Cyfrową. Z „Nowym Dziennikiem" związany był m.in. rabin Ozjasz Thon.
Syjonizm
Syjonizm to powstały w XIX wieku ruch polityczny zmierzający do odnowy narodowej Żydów i utworzenia państwa żydowskiego. Syjonizm od początku nie był ruchem jednorodnym. Syjoniści „ogólni" stanowili najbardziej popularne w Polsce ugrupowanie syjonistyczne, jednak obok nich funkcjonowały partie i organizacje reprezentujące syjonistów-socjalistów, religijnych syjonistów i syjonistyczny ruch robotniczy. W okresie międzywojennym wiele z tych partii politycznych finansowało organizacje młodzieżowe, do których zaliczały się: radykalny Ha-Szomer Ha-Cair (Młody Strażnik), He-Haluc, skoncentrowany na przygotowywaniu swoich członków do aliji, Gordonia, Frajhajt (Wolność) oraz Betar, kojarzony z rewizjonistycznym syjonistycznym ugrupowaniem Włodzimierza Żabotyńskiego. Definicja i krótka historia syjonizmu znajduje się w portalu Wirtualny Sztetl - kliknij tutaj oraz na stronie Polscy Sprawiedliwi (MHŻP) - tutaj.
Gimnazjum Hebrajskie w Krakowie
Skrótowe informacje o tej szkole można znaleźć tutaj - w portalu Wirtualny Sztetl. W 2011 roku Muzeum Historyczne Miasta Krakowa prezentowało wystawę poświęconą tej szkole „To była hebrajska szkoła w Krakowie. Gimnazjum Hebrajskie 1918-1939". Tutajmożna przeczytać rozmowę z kuratorem wystawy, Piotrem Figielą. Informacje o Gimnazjum Hebrajskim znajdują się również na stronie internetowej krakowskiegoZespołu Szkół Mechanicznych nr 4 im. Gen. Augusta Fieldorfa „Nila" - szkoła ta obecnie mieści się w budynku przy ul. Podbrzezie 10.
Czasy okupacji hitlerowskiej
W 1941 r. Teofila została deportowana wraz z ojcem i bratem do krakowskiego getta. Więcej informacji o życiu w getcie krakowskim znajduje się tutaj. Podczas pobytu w getcie ojciec Teofili oraz jej brat zostali zmuszeni do wykonywania przymusowej pracy. Więcej informacji o krakowskim obozie pracy "Płaszów" znajuduje się tutaj.
W 1943 r. getto zostało zlikwidowane. Teofila przypomina sobie, że wszyscy musieli zebrać się przed apteką, która teraz jest muzeum poświęconym aptekarzowi, który naraził swoje życie, aby pomagać Żydom. Nazywał się Tadeusz Pankiewski. Claude Lanzmann przeprowadził wywiad z Pankiewskim na potrzeby jego uznanego filmu Shoah. Zwiastun filmu (po angielsku) znajduje się tutaj, natomiast fragmenty wywiadu z Pankiewiczem są dostępne tutaj.
W 1944 r. Teofila została wysłana do Auschwitz, gdzie przeprowadzano na niej eksperymenty medyczne. Z Auschwitz Teofila musiała iść pieszo do Lipska, a następnie do obozu koncentracyjnego dla kobiet w Ravensbrücku. Tego typu marsze przeszły do historii jako marsze śmierci.
Getto
Ruch oporu i pomoc Żydom
Teofila Silberring została zabrana z getta w Podgórzu do obozu koncentracyjnego Płaszów. Nie przebywała tam długo, ponieważ została zatrudniona przez Oskara Schindlera w jego fabryce naczyń emaliowanych w Krakowie. By uzyskać więcej informacji o Oskarze Schindlerze przejdź do Jewish Virtual Library.
Strona internetowa "Schindler's Jews" prezentuje wiele innych historii osób ocalonych przez Oskara Schindlera.
IW 1993 roku, Oskar Schindler oraz jego żona Emilie otrzymali tytuł Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, który jest przyznawany przez Instytut Yad Vashem osobom, które ryzykując własnym życiem ratowały Żydów w czasie Holokaustu.
Apteka pod Orłem
Polakiem szczególnie zaangażowanym w niesienie pomocy mieszkańcom krakowskiego getta był Tadeusz Pankiewicz. Ogromnym staraniem uzyskał od Niemców pozwolenie na pozostanie w getcie i prowadzenie tam jedynej apteki (Apteki pod Orłem). Otwarta całą dobę, stanowiła dla uwięzionych w getcie ludzi pewną namiastkę wolnego świata. Była miejscem, w którym spotykali się przedstawiciele inteligencji. Tadeusz Pankiewicz udzielał pomocy mieszkańcom getta na wiele sposobów. Jego apteka niejednokrotnie stawała się azylem dla tych, którzy chcieli uniknąć przesiedleń i deportacji. W aptece można było dostać trudne do zdobycia leki, często za darmo. Pankiewicz współdziałał również z podziemiem i zaopatrywał tych, którzy decydowali się na ucieczkę, w fałszywe dokumenty. W „Aptece pod Orłem" pracowały: Irena Droździkowska, Helena Krywaniuk i Aurelia Danek-Czortowa także zaangażowane w akcję niesienia pomocy Żydom. W 1983 roku za swoje zasługi Tadeusz Pankiewicz został odznaczony medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Obecnie Apteka jest oddziałem Muzeum
Historycznego Miasta Krakowa - na stronie tej instytucji można znaleźć podstawowe informacje. Wraz z dwoma innymi oddziałami MHK, Apteka pod Orłem wchodzi w skład Trasy Pamięci. Więcej szczegółów na ten temat - tutaj.
Obozy
Obóz w Płaszowie
Decyzja o budowie obozu pracy przymusowej w Płaszowie zapadła w czerwcu 1942 roku. Już w lipcu przystąpiono do realizacji planów. Obóz został zlokalizowany na terenie dwóch żydowskich cmentarzy. Do właściwej budowy przystąpiono 28 października 1942 roku. W 1944 roku zmienił się status obozu w Płaszowie; z obozu pracy przekształcono go w obóz koncentracyjny. Pierwotne plany zakładały, że obóz będzie przeznaczony dla 6-8 tysięcy więźniów, natomiast w szczytowym momencie liczba ta dochodziła do 25 tysięcy. Byli to głównie Żydzi i Polacy. 13 lutego 1943 komendantem obozu został Amon Goeth. W pamięci tych, którzy przeżyli, jest on symbolem okrucieństw i bestialstwa, jakiego się tam dopuszczano. Płaszów służył również jako miejsce likwidacji więźniów z więzień w Krakowie. Średnio dwa razy w tygodniu przyjeżdżały tu ciężarówki ze skazańcami m.in. z więzienia na ulicy Montelupich. Nieznana jest dokładna liczba zamordowanych w obozie. Szacowana liczba osób, które przeszły przez obóz waha się od 50 do nawet 150 tysięcy. W połowie 1944 roku, w reakcji na zbliżanie się frontu, rozpoczęto przygotowania do
ewakuacji i likwidacji obozu. W maju dokonano selekcji więźniów, niezdolnych do pracy wywieziono do obozu Auschwitz-Birkenau. Pozostali otrzymali zadanie rozkopania masowych grobów i spalenia ciał ofiar. Ostatnie transporty ruszyły z Płaszowa na zachód w październiku 1944 roku. Na miejscu pozostała jedynie grupa 600 więźniów mająca się zająć likwidacją obozu i zacieraniem śladów. Ostatni transport w kierunku Auschwitz-Birkenau odszedł 15 stycznia 1945 roku, tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Aby dowiedzieć się więcej o obozie odwiedź stronę internetową: Wirtualny Sztetl .
Żydowski Kraków (do 1939)
Teofila Silberring wychowała się na krakowskim Kazimierzu - historycznie żydowskiej dzielnicy.
Pierwsi żydowscy osadnicy w Krakowie
Pierwsze wzmianki o Krakowie pojawiają się w relacji z 965 r. autorstwa żydowskiego kupca z Kordoby - Ibrahima-Ibn-Jakuba. Żydzi przybyli do Krakowa już w pierwszej połowie XI w. Osiedlali się początkowo w pobliżu Wawelu, niestety nie zachowało się wiele dokumentów na temat tego najwcześniejszego okresu żydowskiego osadnictwa. Większość pierwszych żydowskich osadników w Krakowie pochodziła z ziem niemieckich, z których uciekali przed prześladowaniami, zarazami (n.p. dżumą 1348-1351). Podkrakowski Kazimierz został lokowany na prawie magdeburskim w 1335 roku i był miastem ludności chrześcijańskiej, jednak po wygnaniu z Krakowa Żydów oskarżanych o spowodowanie pożaru miasta (1494 r.), osiedlili się oni w Kazimierzu. Kolejne fale migracji Żydów wypędzanych z Europy osiedlały się na Kazimierzu. W XV i XVI wieku przybyły nowe fale osadników żydowskich z zachodu, szczególnie z Czech i Moraw.
W XIV w. król Kazimierz Wielki przyznał Żydom z Krakowa i Małopolski przywilej gwarantujący podstawowe prawa, w tym handlu i wolności religijnej.
"Złoty wiek"
Wraz z przeniesieniem osady żydowskiej z Krakowa na Kazimierz rozpoczął się trwający ponad 150 lat „złoty wiek” krakowskich Żydów nazwany przez rabina Mojżesza Isserlesa paradis Judaeorum (rajem dla Żydów). W 1578 roku mieszkało w Kazimierzu około 2000 Żydów.
W XVI w. przybyła do Krakowa grupa wykształconych Żydów sefardyjskich z Italii, którzy towarzyszyli królowej Bonie, a wraz z nimi wybitni uczeni (m.in. Jakub Polak), którzy zakładali tam szkoły oraz jesziwy. Wkrótce Kazimierz stał się głównym ośrodkiem judaizmu, nauki i kultury żydowskiej w Polsce. W okresie tzw. "złotego wieku", do 1648 roku, w Kazimierzu działali najwybitniejsi żydowscy uczeni.
Od pierwszej połowy XVI w. w Kazimierzu działały także pierwsze w Polsce drukarnie, gdzie drukowano książki w języku hebrajskim i jidysz.
Żydowska gmina Kazimierza miała tak ogromny wpływ i była tak znaczącym ośrodkiem kulturalnym i ekonomicznym społeczności żydowskiej, że miasto uzyskało przywilej de non tolerandis christianis, który zakazywał nie-Żydom kupowania działek na terenie miasta oraz prowadzenia tam działalności handlowej.
Nowe ruchy religijne
Z biegiem czasu okres świetności zaczął zmierzać ku schyłkowi. Przyczyniło się do tego wiele czynników, m.in. przeniesienie stolicy do Warszawy oraz konflikty (powstanie Chmielnickiego i potop szwedzki), kiedy to doszło do grabieży majątku krakowskich Żydów.
Wśród krakowskich-kazimierskich Żydów pojawiały się nowe ruchy religijne, m.in. działalność mesjasza Sabataja Cwi czu haskala. Oba te ruchy w początkowym okresie są tępione jako heretyckie. Chasydów obłożono nawet klątwą. Jednak gdy upadek Rzeczypospolitej osłabił pozycję gminy, przez co chasydyzm zaczął się rozwijać ze wzmożoną siłą.
Okres Zaborów - konflikty wewnętrzne
W przededniu zaborów w Kazimierzu i Krakowie żyło łącznie ok. 4100 Żydów co stanowiło blisko 17% ludności. Kazimierz znalazł się pod okupacją austriacką już w 1772 r., podczas gdy Kraków zajęto dopiero w 1776 roku. W tych dwóch miastach żyło wtedy W 1802 roku oba miasta połączono. Władze austriackie nie respektowały wcześniejszych przywilejów i statutów, którymi posługiwali się Żydzi.
Wśród Żydów krakowskich dominowali Żydzi tradycyjni, jednak chasydzi i zwolennicy postępu w judaizmie odgrywali coraz większą rolę oraz opowiadali się za polonizacją. Wielu Żydów opowiadało się po stronie polskich dążeń narodowych i brało udział w wydarzeinach patriotycznych. Dzięki działalności postępowców coraz większe kręgi społeczności ulegały asymilacji. W tym okresie przedstawiciele inteligencji żydowskiej zaczęli osiedlać się poza Kazimierzem.
Postacią, która wywirała duży wpływ w tym czasie był Ozjasz Thon, który przybył do Krakowa w 1897 r. i początkowo pracował jako kaznodzieja, a potem rabin synagogi Tempel. To on przyniósł do Krakowa ideologię syjonistyczną, podkreślał jednak, iż syjonizm powinien rozwijać się razem z patriotyzmem i umiłowaniem dla kraju zamieszkania. Thon był również posłem w Sejmie II Rzeczypospolitej, gdzie walczył o prawa narodowe dla Żydów.
Na przełomie wieków XIX i XX liczba Żydów w Krakowie wzrosła do 25 000, co stanowiło ok. 28 % całej populacji.
Dwudziestolecie wojenne
Przed II wojną światową w Krakowie mieszkało około 68 tysięcy osób pochodzenia żydowskiego, które stanowiły ok. 25% wszystkich mieszkańców miasta. Rejonem, w którym ludność żydowska stanowiła ok. 70% mieszkańców i w którym kwitło życie żydowskie w dalszym ciągu pozostawał Kazimierz. Krakowska gmina była czwartą w Polsce pod względem liczebności.
Większość Żydów wciąż zamieszkiwała Kazimierz, jednakże wielu przeniosło się także do centrum miasta. Powstało Gimnazjum Hebrajskie z wykładowymi językami hebrajskim i polskim oraz szkoły dla ortodoksyjnych dziewcząt Beis Jakow, które zainicjowała w Krakowie Sara Szenirer. Działał teatr jidysz. Żydzi zasiadali również we władzach miasta, obejmowali profesury na Uniwersytecie Jagiellońskim. W Krakowie w okresie międzywojennym działały wszystkie najważniejsze ugrupowania religijne, społeczne i polityczne, które przyczyniły się do stworzenia w mieście unikatowej mieszanki kultury żydowskiej w językach jidysz, hebrajskim i polskim.
Kraków cieszył się opinią najważniejszego ośrodka polonizacji kultury żydowskiej. W czasie spisów powszechnych odsetek osób pochodzenia żydowskiego przyznających się do używania języka polskiego był najwyższy ze wszystkich dużych miast w Polsce.
Fotografie z dawnego Kazimierza można znaleźć tutaj.
Niestety rozkwit kultury żydowskiej i akulturacji został przerwany przez wybuch II wojny światowej...
O sytuacji Żydów podczas wojny można przeczytać w zakładce Okupacja hitlerowska.
Przydatne linki:
http://www.krakow.pl/zydowski_krakow/24226,artykul,zydowski_krakow.html
http://www.krakow.pl/zydowski_krakow/25261,artykul,historia_krakowskich_zydow_do_1939_r_.html
http://upload.centropa.org/weinryb-PL_StudyGuide/ZydziwKrakowie.pdf
http://www.fzp.net.pl/historia/historia-zydow-krakowskich
Oskar Schindler
Oskar Schindler
Teofila została przeniesiona z krakowskiego getta do obozu pracy przymusowej "Płaszów" na obrzeżach Krakowa. Nie pozostała tam jednak długo, gdyż wkrótce zatrudnił ją w swej fabryce Oskar Schindler.
Historia Schindlera i jego listy stała się znana za sprawą filmu Stevena Spilberga "Lista Schindlera". Film ten zdobył siedem Oskarów, w tym za najlepszy film i stał się znany dzięki roli jaką odegrał w zmienianiu sposobu w jaki przedstawia i pojmuje się Holocaust. Został on oceniony zarówno pozytywnie jak i negatywnie oceniony za sposób w jaki przedstawił życie w getcie.
W 1993 r. Oskar Schindler wraz z żoną Emilie otrzymał odznaczenie Sprawiedliwy Wśród Narodów Instutytutu Jad Waszem "Sprawiedliwy wśród Narodów". Odznaczenie to otrzymują osoby, które ryzykowały życiem, aby uratować Żydów w czasie Holocaustu. Tytułem Sprawiedliwego wyróżniono ponad 22 tyś. osób, wśród których najwięcej było Polaków (blisko 6 tyś.) - jak czytamy w opisie "Księgi Sprawiedliwych wśród Narodów". Istnieje również polskie Towarzystwo Sprawiedliwych wśród Narodów Świata oraz Stowarzyszenie "Życie za Życie", które stawia sobie za cel upamiętnienie obywateli II RP, którzy w czasie II wojny światowej byli represjonowani przez nazistów za pomoc eksterminowanej ludności żydowskiej.
Fabryka Emalia
Najbardziej znaną postacią, która ratowała Żydów w Krakowie, jest bez wątpienia niemiecki przemysłowiec, Oskar Schindler. Razem z nim w pomoc Żydom angażowali się Juliusz Madritsch oraz Rajmund Tisch, prowadzący w mieście zakłady odzieżowe. Schindler był członkiem NSDAP i agentem
Abwehry. W Krakowie został właścicielem Deutsche Emailwarenfabrik - fabryki produkującej naczynia emaliowane, ale z czasem zaopatrującej armię niemiecką również w łuski pocisków. Na terenie fabryki zdołał stworzyć filię obozu w Płaszowie, w której zapewnił swoim pracownikom lepsze warunki a także ochronę. W 1944 roku Schindler postanowił ewakuować fabrykę do Brunnlitz w pobliżu Zwittau na Morawach, miejsca, w którym się urodził. Udało mu się przetransportować, a tym samym uratować, również swoich żydowskich pracowników, mimo iż kobiety zostały początkowo skierowane do obozu Auschwitz-Birkenau. Po wojnie, w 1963 roku Schindler został zaproszony do Izraela, gdzie zasadził drzewko oliwne w Alei Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w Jad Waszem. Oficjalnie uznano go Sprawiedliwym wraz z jego małżonką Emilie znacznie później, długo po jego śmierci, w 1993 roku. Podobnie jak Apteka pod Orłem, Fabryka Emalia Oskara Schindlera jest obecnie oddziałem Muzeum
Historycznego Miasta Krakowa. Pełną historię można przeczytać tutaj.
Czasy powojenne
#next_pages_container { width: 5px; hight: 5px; position: absolute; top: -100px; left: -100px; z-index: 2147483647 !important; }
Sytuacja Żydów ocalonych z Zagłady i komitety żydowskie w Polsce
Żydzi, którzy ocaleli wymagali szczególnej opieki. Stan ich zdrowia, zarówno fizyczny, jak i psychiczny, był katastrofalny. Bardzo często ocaleni nie chcieli (lub też nie mieli możliwości) powrotu do swoich przedwojennych domów. Po wyzwoleniu kluczową kwestią dla wielu Żydów stało się odnalezienie bliskich. Bardzo często nie posiadali oni informacji, czy ktoś spośród ich krewnych i znajomych przeżył czy też nie. Członkowie rozdzielonych w czasie wojny rodzin przebywali w różnych obozach, często w różnych krajach. Dlatego w poszukiwanie bliskich zaangażowanych było wiele instytucji, zarówno międzynarodowych (m.in. Organizacja Narodów Zjednoczonych, Czerwony Krzyż), jak i żydowskich (np. komitety żydowskie w Polsce). Na całym świecie gromadzono świadectwa ocalonych i informacje o miejscu ich przebywania, aby w ten sposób ułatwić odnalezienie się bliskich osób. Ocaleni Żydzi mogli liczyć na pomoc ze strony Jointu, który po wojnie zapewniał Żydom niezbędne środki do życia m.in pożywienie, ubrania i medykamenty. Powstała też organizacja ORT (Organization for Rehabilitation through Training) zapewniająca szkolenia zawodowe. Rozwijały się różnego rodzaju organizacje żydowskie, których celem było przede wszystkim umożliwienie emigracji do Palestyny. W Polsce w każdym większym mieście tworzone były komitety żydowskie. Powstawały one spontanicznie na terenach wyzwolonych spod niemieckiej okupacji. Krótka informacja o działalności komitetów żydowskich w powojennej Polsce znajduje się tutaj i tutaj
Współcześnie o bolesnej przeszłości przypomina m.in marcowy Marsz Pamięci odbywający się w rocznicę likwidacji getta, stała wystawa „Kraków. Czas okupacji 1939 – 1945” w Fabryce Schindlera oraz ekspozycja poświęcona historii getta w dawnej Aptece pod Orłem.
Współczesne życie żydowskie Krakowa koncentruje się głównie wokół Jewish Community Centre (JCC), która intetgruje lokalne środowisko żydowskie, organizuje obchody świąt żydowskich oraz realizuje projekty edukacyjne i społeczne. W Krakowie istnieje również Żydowska Gmina Wyznaniowa, Beit Kraków prowadzony przez postępową społeczność żydowską i pierwsza w Polsce rabinkę - Tanję Segal, oraz społeczność chasydzka Chabad Lubavitch.
Ważnym wydarzenie jest odbywający się co roku Festiwal Kultury Żydowskiej.
Przedwojenna Polska
#next_pages_container { width: 5px; hight: 5px; position: absolute; top: -100px; left: -100px; z-index: 2147483647 !important; }
Więcej informacji o historii krakowskich Żydów znajduje się tu. Rodzina Teofili chodziła do synagogi Tempel. Na początku filmu wspomina, że wielu ludzi utożsamia polskich Żydów z Żydami ortodoksyjnymi, noszącymi tradycyjne stroje. Rodzina Tefili była zaasymilowana, ale w Krakowie mieszkało wielu ortodoksyjnych Żydów.
W Polsce mieszkała kiedyś największa żydowska populacja Europy. Przed wybuchem drugiej wojny światowej w Polsce mieszkało około 3,3 mln Żydów co stanowiło drugą pod względem ludności społeczność żydowską na świecie. Społeczność ta była zróżnicowana pod względem religijnym. Zaróno chasydyzm jak i haskala rozwinęły się właśnie w Polsce.
Na przestrzeni wieków stosunki polsko-żydowskie ulegały zmianom - od tolerancji do otwartej wrogości. Jednak nigdy nie doszło do całkowitej separacji obu społeczności. Nastąpiło to dopiero, gdy Niemcy zajęli Polskę. Teofila wspomina o przymusie noszenia specjalnych opasek po wejścu nazistów.